حاشیه جزئی از شهر باشد | مطالبه عدالت خواهان از مسئولان برای بهبود شرایط حاشیه شهر مشهد

به گزارش شهرآرانیوز؛ خبری از بنر‌های تشریفاتی و خوشامدگویی‌های تصنعی به مسئولان نیست. یک میز ساده است و دو صندلی که مهمانان، یکی یکی به آن فراخوانده می‌شوند. چند قدم آن طرف‌تر نیز منبر است و محراب و قفسه رحل‌ها و قرآن ها، همین طور یک پرچم سیاه منقوش به ذکر «یا فاطمه زهرا (س)». فضای برگزاری جلسه در مسجد حجت المهدی (عج) که به پاتوق عدالت خواهان مشهد تبدیل شده، ازاین قرار است.

عبارت نوشته شده بر روی شومیز از ماهیت مطالبه گرانه جلسه حکایت دارد و گپ و گفت‌های بی تعارفی که در جلسات و خبر‌های رسمی کمتر دیده می‌شود: «رویکرد‌های آتی شورای شهر برای رفع نابرابری در شهر مشهد».

پرسش کنندگان نخبگانی هستند از جنس ما مردم، آن‌هایی که هنوز تبعیض‌ها میان متن و حاشیه شهر برایشان عادی نشده است. پاسخ دهندگان نیز دو نفر از نمایندگان شورای شهرمان هستند؛ یکی سید ابراهیم علیزاده، رئیس کمیسیون سامان دهی حاشیه شهر، و دیگری غلامحسین صاحبی، عضو کمیسیون خدمات شهری و محیط زیست شورا.

ایمان فرهمندی، رئیس کمیسیون عمران، حمل ونقل و ترافیک، هم دیگر عضو شوراست که حضورش در برنامه پیش بینی نشده بود. می‌گوید منصفانه نبود از جلسه‌ای غایب باشد که محوریتش عدالت و حاشیه شهر است. این آغاز جلسه‌ای منتقدانه بود که سه شنبه شب برگزار شد و ۱۶۰ دقیقه تمام به درازا کشید.

بررسی رویکرد‌های آینده شورای شهر برای کاهش نابرابری در پاتوق عدالت خواهان مشهد

ساختار‌های مدیریتی اصلاح نشود، وضع موجود می‌ماند

برخی با اهدای کتاب، برخی در لفافه و با مقدمه چینی و برخی دیگر انتقادشان از وضعیت امروز حاشیه شهر را به اعضای شورا با ادبیاتی بی تساهل و بی تعارف بیان می‌کردند؛ با همان آسودگی اظهارنظر در جمعی خودمانی.

عدالت خواهانی که میزبان اعضای شورای شهر مشهد بودند فارغ از ادبیاتی که برای گفتن از دغدغه‌های خود انتخاب کرده بودند، وجه مشترکی داشتند؛ در واقع هدف مشترکی داشتند؛ اینکه حاشیه شهر جزئی از شهر باشد و ساکنانش شهروندان همین شهر باشند، با حقی مساوی برای بهره مندی از همه خدمات.  برای همین، بیشترشان بدون معرفی و هرنوع تفاخر به رزومه خود فقط پشت تریبون رفتند و حرفشان را زدند.

یکی از عدالت خواهان که خود را صالحی معرفی کرد، با تأکید بر اینکه اختصاص سی درصد اعتبارات به حاشیه شهر، حق ساکنان این مناطق است و نمی‌توان از آن به عنوان سرازیر شدن اعتبارات یاد کرد، تیتروار به چند نکته اشاره کرد؛ اینکه تا وقتی سهمی از مدیریت شهر برای نخبگان حاشیه شهر نباشد، این نابرابری‌ها ناگزیر است.

همچنین رانت موجود در صدور مجوز‌ها و مسائلی ازاین دست، بیش از بودجه و اعتبارات است و اگر ساختار‌ها اصلاح نشود، در بهترین حالت فقط وضعیت موجود حفظ می‌شود.

یکی دیگر از عدالت خواهان با بیان اینکه مسئله حاشیه شهر با پول حل نمی‌شود، همچنان که در دیگر مناطق دنیا حل نشده است، راهکار اساسی را در پیوند متن و حاشیه شهر بیان کرد و در توضیح آن به مثال‌هایی از تجمع بیشتر مراکز و ادارات اصلی در مناطق برخوردار شهر، این طور اشاره کرد: به طور مثال کارخانه نوآوری رفته است در بولوار کوثر.

آیا نمی‌شد در اراضی حاشیه شهر جانمایی شود؟ یکی از بهترین راهکار‌ها برای ادغام شهر و حاشیه، استقرار سازمان‌ها در حاشیه شهر است. کار‌هایی مثل ایجاد بوستان در حاشیه شهر کافی نیست.

انتقاد از نگاه سلبی و تهدیدمحور برخی مسئولان حاشیه شهر از نکات مطرح شده در صحبت‌های یکی دیگر از عدالت خواهان بود و نگاه ایجابی و فرصت محور، نگاه درست و جایگزین پیشنهادی آن.

این فعال اجتماعی فرهنگی به فرصت‌های حاشیه شهر پرداخت و افزود: فرهنگ رضوی و فاصله کم حاشیه شهر تا حرم مطهر، فرهنگ انقلابی‌ای که نمود آن در انتخابات و راهپیمایی‌ها مشاهده می‌شود، فرهنگ جمعیتی و فرزندآوری و فرهنگ مذهبی که در مناسبت‌هایی مانند دهه فاطمیه بروز و ظهور مضاعف دارد از جمله ظرفیت‌های حاشیه شهر است.

به این فهرست باید اصالت آن را نیز اضافه کرد؛ با این توضیح که امثال التیمور بودند وقتی مناطقی مانند هاشمیه اصلا وجود نداشتند.

۳۰ درصد اعتبارات دستگاه‌ها در حاشیه شهر هزینه شود

رئیس کمیسیون سامان دهی حاشیه شهر شورای مشهد، رویکرد شورای ششم را ایجاد تغییر در فرایندی بیان کرد که محصول آن در پنج دهه اخیر، ایجاد نابرابری در فضای شهری بوده است.

سید ابراهیم علیزاده با بیان اینکه عمده حاشیه شهر، نزدیک به حرم مطهر است، گفت: جنوب و جنوب غرب مشهد حدود ۲۰ کیلومتر توسعه پیدا کرده است، درحالی که از شمال شهر بافاصله سه کیلومتری حرم مطهر، محدودیت می‌بارد.

او نخستین پیشنهاد عدالت خواهان را هنگامی دریافت کرد که به وجود شاخص‌های روشن برای سرانه‌های حاشیه شهر، منفی بود و گفت: سرانه ها، استاندارد‌ها و محدوده‌ها معلوم است. این‌ها را به صورت حدودی می‌دانیم، اما دقیق آن را خیر.

سرانه‌های خدماتی در این مناطق به شدت پایین است. دفتر‌های تسهیلگری با تمام ایرادهایشان دارند سند توسعه محلات را تهیه می‌کنند. مراحل استانی را که بگذرانند و ابلاغ شوند، در اعتبارات سالانه گنجانده می‌شوند. مطالبه عدالت خواهان ارائه تصویر روشنی از حاشیه شهر و نابرابری‌های شهری بود تا بتوان اقدامات را رصد و ارزیابی کرد.

علیزاده در پاسخ به این انتقاد که مطالب و برنامه‌های اشاره شده، ناظر بر مفهوم مهندسی از مفهوم توسعه و مواردی مثل آسفالت، فضای سبز و ... است و آیا برنامه‌ای برای توسعه انسانی در حاشیه شهر هم وجود دارد یا خیر، به افزایش تعداد کارگروه‌های تخصصی ذیل کمیسیون حاشیه شهر، از دو مورد به چهار مورد، اشاره کرد و آن را نشانه توجه به توسعه انسانی و موضوعات اجتماعی حاشیه شهر دانست.

علیزاده با اشاره به عرصه وسیع اراضی خالی در حاشیه شهر، تعیین تکلیف آن‌ها را منجر به پیشگیری از توسعه ناکارآمد دانست و گفت: متأسفانه این کار به اسناد بالادستی نیاز دارد که آن‌ها هم دارای مشکلاتی هستند.

مثل مطالعات تفصیلی که مربوط به سال‌های ۸۸ و ۸۹ است و برای برخی مناطق شهری به تازگی ابلاغ شده است؛ درحالی که می‌دانیم باگذشت ۱۰ سال از انجام این مطالعات، دیگر زمان اجرای طرح مبتنی بر مطالعات قدیمی گذشته است و این طرح‌ها نیاز‌های شهر را جواب نمی‌دهد.

علیزاده به ضعف مطالعات تفصیلی در شمال و شمال شرق مشهد نیز اشاره کرد و از تلاش کمیسیون معماری و شهرسازی برای بازنگری در طرح‌های تفصیلی به ویژه در مناطق یادشده گفت.

این ۱۰ میلیارد تومان اختصاص یابد

عضو شورای ششم مشهد دو نمونه از تلاش‌های شورا در موضوع حاشیه را این طور بیان کرد: یکی پروژه‌های زودبازده است که اولین مصوبه شورا برای حاشیه شهر بود و قرار شد به پروژه‌های زودبازده (یک ساله) هر محله که با مشارکت مستقیم مردم، ائمه جماعات، شورای اجتماعی محلات و دفتر‌های توسعه محله انتخاب می‌شوند، بودجه تعلق بگیرد.

نمونه دیگری که او اشاره کرد قولی بود که از شهردار مشهد گرفته شده است تا تخصیص اعتبار برای پروژه‌های حاشیه شهر در بودجه ۱۴۰۱، صد درصد باشد.

به گفته علیزاده، بررسی‌ها نشان می‌دهد متوسط اعتبارات هزینه شده در حاشیه شهر ۱۰ درصد بوده است، درحالی که وقتی یک سوم جمعیت مشهد ساکن مناطق حاشیه‌ای است باید حداقل یک سوم اعتبارات هم مربوط به این مناطق باشد.

او با بیان اینکه تحول در حاشیه شهر فقط منوط به عملکرد شورا و شهرداری نیست، از عدالت خواهان خواست ضمن ارائه پیشنهاد هایشان به شورای شهر، بقیه دستگاه‌ها را نیز پای کار بیاورند تا ۳۰ در صد از کل اعتباراتشان را در حاشیه شهر صرف کنند.

او با تأکید بر اینکه کمیسیون حاشیه شهر، کمیسیونی فرعی نیست به گزارش‌های متعددی اشاره کرد که به همراه آورده بود و ناظر به اهداف، اولویت‌ها و برنامه‌های این کمیسیون بود، اما زمان جلسه اجازه مطرح کردن آن‌ها را نمی‌داد. علیزاده به وظایف ویژه‌ای اشاره کرد که در همه کمیسیون‌های تخصصی شورا برای حاشیه شهر دیده شده است و کمیسیون‌های شهرسازی و فرهنگی با ۲۴ و ۲۱ وظیفه در رأس قرار دارند.

خبر تازه علیزاده اتوبوس‌های جدیدی است که طی این هفته و هفته آینده به مشهد می‌آیند و نیمی از آن‌ها در مناطق حاشیه شهر به کار گرفته می‌شود.

بودجه ۱۴۰۰ اولویت باشد

پرسش عدالت خواهان صریح و ساده بود؛ چرا با وجود تشکیل کمیسیون سامان دهی حاشیه شهر در شورای ششم و فراهم بودن ساختار لازم، اتفاق‌های بایسته رخ نداد و ۱۰ درصد از اعتبارات به این مناطق اختصاص یافت، به طوری که اگر نگوییم نابرابری‌ها تشدید شده است، حداقلش این است که اذعان کنیم در این زمینه درجا زده ایم.

خطاب این سؤال با غلامحسین صاحبی، عضو کمیسیون خدمات شهری و محیط زیست شورای شهر ششم مشهد، بود که سابقه حضور در شورای چهارم و پنجم را نیز دارد. او که برخی دیدگاه‌های کارشناسی اش متفاوت با سایر اعضای شورای شهر حاضر در جلسه بود، اظهار کرد: در اولین جلسه شورای چهارم وقتی سوگندنامه ادا شد اولین دستور کار پیشنهاد تشکیل کمیسیون حاشیه شهر بود.

یک عده از اعضا مخالفت کردند. نماینده شهردار وقت نیز، که نام نمی‌برم، در جلسه گفت ما مخالف تشکیل کمیسیون حاشیه شهر هستیم. پرسیدیم چرا و توضیح دادیم قصد ما از مطرح کردن این پیشنهاد بردن اعتبارات به حاشیه شهر است.

جوابی که شنیدیم این بود که دقیقا به همین دلیل مخالف هستیم، چون هزینه کردن در حاشیه شهر شرعا اشکال دارد. شهرداری این مناطق درآمد ندارد و ما نمی‌توانیم درآمد مناطق برخوردار را در حاشیه شهر هزینه کنیم.

این مخالفت‌ها در حالی بود که طبق قانون، درآمد شهر باید در محدوده شهری هزینه شود و حاشیه شهر جزو شهر است. این‌ها را گفتم تا بدانید رویکرد‌ها چطور بود و اینکه حاضر نبودند برای حاشیه شهر هزینه کنند.

او ادامه داد: کمیسیون، تصویب و برای انتخاب اعضا رأی گیری شد و درست مثل شورای ششم، بنده برای عضویت در این کمیسیونی که خودم پیشنهاددهنده اش بودم رأی نیاوردم، درحالی که دو عضو مخالف تشکیل کمیسیون شورای شهر برای عضویت در آن رأی آورده بودند.

در نهایت با انصراف یک نفر، بنده هم عضو کمیسیون شدم. ما رویکرد مدیریت شهری را در چنین فضایی عوض کردیم و به سمت حاشیه شهر بردیم.

او از طرح بازگشایی معابر حاشیه شهر و توسعه فضای سبز به عنوان دو اقدام شاخص نام برد که در شورای چهارم آغاز شد و در نتیجه آن حدود ۲۰ درصد از اعتبارات به سمت مناطق یادشده رفت؛ عملکردی که به زعم او در شورای پنجم دچار وقفه شد و در سال آخر عمر این شورا با شعار «یک حاشیه کمتر» همراه شد و عملا اتفاق خاصی نیفتاد.

صاحبی با بیان اینکه بنده به عنوان تنها عضو در شورای ششم که در همه کمیسیون‌ها صرفا عضو هستم، خودم را یک مطالبه گر از شورا می‌دانم، اظهار کرد: شعار‌های این شورا انقلابی است و با رأی نیرو‌های انقلابی شکل گرفته است و باید به آن عمل کرد.

بنده انتظار ندارم اعضای شورا که برخی از آن‌ها کارکنان شهرداری بوده اند، خود را معطل آمدن طرح‌ها بدانند، چون این رویکرد یعنی دو سال زمان را ازدست دادن.

او با بیان دلایل مخالفت خود با اجرای پروژه‌های زودبازده در محلات، تأکید کرد: ما نیاز به طرح جدید نداریم. برای بازگشایی معابر در بودجه ۱۴۰۰، ۱۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که تا الان یک ریال هم هزینه نشده است. همین طور برای تملک زمین در حاشیه شهر برای کاربری فضای سبز. انتظار این است که ابتدا بودجه ۱۴۰۰ تخصیص داده شود، بعد به سراغ بودجه ۱۴۰۱ برویم.

به گفته این عضو شورای شهر مشهد، سرمایه وقتی به حاشیه شهر می‌رود که سرمایه گذاری تسهیل بشود. مواردی مانند مصوبات بازآفرینی در حاشیه شهر برای تسهیلات قرض الحسنه و تخفیف پروانه منازلی که بهسازی کنند وجود دارد، اما عملا اتفاقی رخ نمی‌دهد و رویکرد‌ها آن طور نیست که بگوییم دارد اتفاقی می‌افتد.

صاحبی با تأکید بر استفاده از ظرفیت نخبگان حاشیه شهر، به ماجرای نافرجام تشکیل «سازمان اجرایی سامان د هی حاشیه شهر» اشاره کرد؛ سازمانی مستقل که نمایندگان دستگاه‌ها در هیئت مدیره آن عضو بودند و برنامه این بود که بودجه اش به طور مستقیم از تهران بیاید.

موافقت اولیه شورای اجتماعی کشور را هم داشت و نمایندگان آن برای تأمین اعتبارش در بودجه سالانه کشور، ردیف تعریف کردند. اما این پیشنهاد که نیازمند موافقت‌های دولت بود، در همان مرحله مسکوت ماند و در نهایت، ردیف یادشده نیز از بودجه خط خورد.

او با اشاره به انتقاد برخی حاضران در جلسه از اراضی بزرگ مقیاسی که در حاشیه شهر رها شده و در مالکیت آستان قدس رضوی است، اظهار کرد: رویکرد‌های آستان قدس رضوی پس از مدیریت آیت ا..  رئیسی به شدت تغییر کرده است. اگر برنامه داشته باشیم، آستان قدس هم پای کار می‌آید.

صاحبی به عملکرد سایر دستگاه‌ها مثل آموزش وپرورش در حاشیه شهر نیز نقبی زد و با بیان اینکه بیش از ۳۰ مدرسه نیمه تمام در این مناطق وجود دارد، گفت: ماجرا بر سر کمبود زمین نیست و در واقع اراده‌ای برای رفع این مشکلات وجود ندارد.

این عضو شورای شهر با اشاره به مشکلات ترافیکی در مناطق حاشیه‌ای اضافه کرد: به طور مثال وقتی بازگشایی در معابر و برخی اراضی حاشیه شهر اتفاق نیفتاده، قفل است و گره ترافیکی دارد، نمی‌شود انتظار داشت که سرمایه گذار به این مناطق برود.

حضور دستگاه‌های اجرایی در حاشیه شهر کافی نیست

برای سامان دادن به وضــــــعیت حاشیه شهر، مردم پای کاربیایند یا مسئولان؟ کدام یک بر دیگری اولویت دارد؟ این سؤالی بود که ایمان فرهمندی، رئیس کمیسیون عمران، حمل ونقل و ترافیک شورای شهر مشهد، در ابتدای صحبت هایش با مثال‌هایی عینی به آن جواب داد.

ایمان فرهمندی گفت: در مواجهه با مسائل حاشیه شهر می‌شود دو رویکرد اساسی داشت؛ اینکه اگر سازمان‌های متولی پای کار نیایند، نمی‌شود در حاشیه شهر کار کرد و دیگری که می‌گوید اگر مردم پای کار نیایند، نمی‌شود وضعیت را اصلاح کرد.

برای اینکه ثابت کنم این دو مکمل هستند و باید با هم باشند مثال می‌زنم. در اسماعیل آباد کالی در حال بازسازی است که داریم برای فاز سوم آن بودجه در نظر می‌گیریم. پیشینه آن را بررسی کردیم؛ اینکه ورودی آب آن از کجاست. دیدیم کل حوضه آبریز این کال، خود اسماعیل آباد است. گودالی بوده است که دستگاه‌ها تصمیم گرفتند آن را پاک سازی کنند و این کال را به وجود آوردند، درحالی که با یک کانال هم می‌شد قضیه را جمع کرد.

او ادامه می‌دهد: وقتی دستگاه‌ها با نگاه دولتی و بدون حضور مردم، پای کار بیایند کالی را که نیست به وجود می‌آورند؛ نگاهی که گاهی ما شورایی‌ها هم به آن دچار می‌شویم. پول خرج می‌شود، اما راندمان نیست و خروجی کار مشکل مردم و شهر را حل نمی‌کند.

فرهمندی مدرسه‌ای را مثال زد که در همین منطقه ساخته شده است و هنوز هیچ نشده، شیشه هایش شکسته شده است، امنیت کافی ندارد و مردم با جانمایی آن مسئله دارند.

او از مثال هایش این طور نتیجه گیری کرد: نهاد‌ها باید در کنار سمن‌ها کار کنند؛ جایی که بناست سرمایه نهاد‌ها خرج شود، سمن‌ها باید ورود کنند. پروژه‌های ده میلیاردی در محلات یک مثال است از رویکرد یادشده در شورای ششم و تمرینی خوب است برای مردم و دستگاه ها.

فرهمندی با بیان اینکه خودمان را بی تعارف شورای حاشیه شهر می‌دانیم، اضافه کرد: حمل ونقل محرک توسعه است. وقتی راه دسترسی نباشد، توسعه‌ای رخ نمی‌دهد. در پورسینا بیمارستان بسازید و در کوچه پس کوچه‌های شهرک شهید رجایی مدرسه؛ وقتی مردم به آن‌ها دسترسی نداشته باشند چه فایده‌ای دارد؟

رئیس کمیسیون عمران، حمل ونقل و ترافیک شورای شهر مشهد با تأکید بر اینکه مسئله را درک کرده ایم، از تخصیص نیافتن اعتبارات میلیاردی تبصره‌هایی انتقاد کرد که مربوط به حاشیه شهر است؛ از بازگشایی معابر گرفته تا تملک اراضی برای تأمین فضای سبز.

این مبالغ باید تا آخر سال تخصیص صددرصدی داشته باشد. ستم است که در امثال بولوار رسالت به دلیل گلوگاه دروی، از ۵ عصر به آن طرف مردم در ترافیک بمانند.

او با اذعان به اینکه امروز هم این مسائل در اولویت نیست بر اصلاح الگوی اولویت بندی در توسعه معابر تأکید کرد و اینکه به معابر اصلی به سمت حاشیه شهر باید به طورویژه نگاه شود.

فرهمندی درباره انتظارات از شورای ششم درحوزه مسئله حاشیه شهر نیز گفت: نگاهمان به حاشیه شهر کلان و تمدنی است؛ حاشیه شهری که در ۵۰ سال ایجاد شده است، در ۴ سال آباد نمی‌شود. نه شما این انتظار را داشته باشید و نه ما قول می‌دهیم. اما انتظار ریل گذاری درست را می‌توانید داشته باشید. با تحقق این مهم و کار پیوسته طی بازه‌ای ۱۵ ساله می‌شود حاشیه را درست کرد.